جودو

جودو (به ژاپنی: 柔道) (دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما·اطلاعات) یک ورزش و هنر اصیل ژاپنی است که ورزش آن به عنوان یکی از کارآمدترین، تکنیکی‌ترین و سخت‌ترین ورزش‌های رزمی در جهان شناخته شده (مجله جهانی Fighter news. 1977) و هنر جودو به معانی طریقت نرمی، شیوه ظریف یا راه ملایمت و مدارا است؛ منشأ جودو، هنر جنگی تن به تن سامورایی‌ها جوجوتسو و کُشتی پهلوانی باستانی ژاپن، یاوارا، با بیش از دو هزار سال تاریخ است و در سال ۱۸۸۲ توسط استاد جیگورو کانو پایه‌گذاری و به جامعهٔ ژاپن معرفی شد. استاندارد و مرکز فدراسیون جهانی جودو، سازمان کودوکان Kodokan جودو در شهر توکیو پایتخت ژاپن می‌باشد. جودو نخستین رشتهٔ رزمی است که در المپیک ۱۹۶۴ توکیو وارد بازی‌های المپیک شد.

جودو را روش زندگی می‌دانند.

Judo farsi 9092.jpg

محتویات
۱    تاریخچه و فلسفه
۲    درجات فنی
۳    جودو در ارتش‌ها و نظامی‌های جهان
۴    برخی از اصطلاحات مهم
۵    احترام و اَدب در جودو
۶    فنون
۶.۱    فنون پرتابی (ناگِی وازا)
۶.۲    فنون خاک (کاتامه وازا یا نه وازا)
۶.۳    فنون ضربه‌ای (آتِمی وازا)
۷    امتیازات
۷.۱    امتیاز کوکا
۷.۲    امتیاز یوکو
۷.۳    امتیاز وازاری
۷.۴    امتیاز ایپون
۸    شیوهٔ پیروزی در مسابقات
۹    محبوبیت جودو در المپیک
۱۰    کنفرانس سالانه فدراسیون جهانی جودو IJF
۱۱    محافظ (پوشش سر)
۱۲    تغییر قوانین در سال ۲۰۱۲
۱۳    پر افتخارترین کشورهای جهان در کسب مدال و توسعه جودو
۱۴    پانویس
۱۵    منابع
۱۶    جستارهای وابسته
۱۷    پیوند به بیرون
تاریخچه و فلسفه

استاد جیگورو کانو بنیان‌گذار جودو
تاریخچهٔ جودو از زندگی مؤسس آن جدایی ناپذیر است. پایه‌گذار این هنر رزمی اصیل، استاد جیگورو کانو بنیان‌گذار سیستم مدرن تربیت بدنی مدارس و دانشگاه‌های ژاپن در اواخر قرن نوزدهم (دورهٔ مِیجی)، دانشمند فرهیخته و متخصص در چندین مکتب قدرتمند و پیشروی جوجوتسو از جمله کیتو-ریو و تِنجین شین یو-ریو بود. استاد کانو نخستین فرد آسیایی بود که به عضویت کمیتهٔ بین‌المللی المپیک درآمد. جیگورو کانو در یک خانوادهٔ قدیمی و ثروتمند، با سابقهٔ طولانی در تولید و فروش ساکه در ناحیهٔ میکاگه واقع در منطقهٔ هیگاشی نادا در شهر کوبه زاده شد. پدر استاد، جیروساکو مارِشیبا کانو، پسرخواندهٔ کاهن اعظم معبد (ایزدکدهٔ) شینتوییِ هیوشی بود که کسب و کار موروثی خانواده را انتخاب نکرد و در مقام یک ارشد شینتو زندگی اش را وقف امور مذهبی و آموزشی کرد. او باور عمیقی به ارزش تحصیل و نیروی تعلیم و تربیت داشت و از ابتدا پسر سوم خود، جیگورو را برای کسب علم و معرفت به دست استادان بزرگی چون چوکوئون یاماموتو و شوسِتسو آکیتا سپرد. استاد در سن نه سالگی مادر خود، بانو ساداکو کانو را از دست داد و همان سال پدر، خانواده را به توکیو منتقل کرد. کانوی جوان در مدارس خصوصی ثبت نام کرد و از ابتدا معلم خصوصی زبان انگلیسی داشت. در سال ۱۸۷۴ برای پیشرفت در مهارتهای زبان انگلیسی و آلمانی به مدرسه‌ای تحت مدیریت اروپایی‌ها فرستاده شد. در آن زمان استاد کانو تنها ۱٫۴۷ متر قد و ۴۱ کیلو وزن داشت. روزی بایسِی ناکای، یکی از دوستان خانواده که پیشتر عضو محافظین شوگون نیز بود، دربارهٔ جوجوتسو به عنوان بهترین شکل تمرین بدنی صحبت می‌کرد. پس از آن برخی از فنون جوجوتسو را برای کانوی جوان اجرا کرد و به او نشان داد که با هنر چیرگی بر نیروها و درک لطافت و ظرافت فنون قدیمی جوجوتسو چگونه یک شخص کوچک اندام نیز می‌تواند بر حریفی تنومند و بلندقد پیروز شود. با وجود مخالفت ناکای و حتی پدر مبنی بر خطرناک و از مُد افتاده بودن نبرد تن به تن سامورایی، کانو عزم کرد که هنر را بیاموزد.

این چنین بود که چشمهٔ جودو از دل صخرهٔ کهنسال جوجوتسو جوشید. استاد جیگورو کانو در سال ۱۹۳۸ هنگام بازگشت از سفر کاری خود به مصر با کشتی هیکاوا مارو، در اثر ابتلاء به ذات الریه درگذشت. او با تعریف دوبارهٔ هنر رزمی از شیوه‌ای مخصوص برای جنگیدن و پیروز شدن به یک طریقت معنوی در زندگی و سلامتی جسم و روح برای عموم جامعه، میراثی ابدی برای نسلهای آینده بر جای گذاشت.[۳]

درجات فنی
ورزشکاران این رشته، درجات را از کیو (در ژاپنی به معنای درجه) ۱۰ یا همان کمربند سفید آغاز و با طی مراحل کیو ۹ تا کیو ۱ کمربندهای زرد، سبز، بنفش و قهوه‌ای به درجهٔ دان یا کمربند مشکی می‌رسند؛ که عنوان سنسی کمربند مشکی از دان یک آغاز وتا دان چهار کمربند سیاه و شی هان (استاد ارشد) از دان پنج تا دان هفت کمربند سفید و قرمز و هانشی از دان هشت تا نه و رنگ کمربند قرمز است اطلاق می‌گردد. در اصل جودو ۱۲ دان داشت اما استاد جیگارو کانو فقط تا دان ۱۰ آموزش داد.

جودو در ارتش‌ها و نظامی‌های جهان
جودو ورزش اول و مَُم تمام ارتش‌ها، نیروهای نظامی، پلیس، و تکاوری جهان است، به گونه‌ای که مسابقات جودو نیروهای نظامی جهان از سطح و جنجال بسیار بالایی برخوردار است.

برخی از اصطلاحات مهم
جودوکا: جودوکار
اوکِمی: تکنیک افت بی‌خطر (نحوهٔ صحیح زمین‌خوردن)
مائه ماواری: غلت به جلو
دوجو: محل تمرین جودو
سِن‌سِی: استاد
میگی: راست
هیداری: چپ
جودوگی: لباس جودو
ریتسورِی: تعظیم ایستاده
سِیزا: نِشَسته یا نِشَستن
گریس :بلند شو یا بلند شدن
رِی: دستور ادای احترام
هاجیمه: دستور شروع مسابقه
ماتِی: دستور توقف مسابقه
جونای: داخل
جوگای: خارج
تاتامی: تشک (حصیری) جودو
نه‌وازا: فنون خاک
توری: مبارزی که اجرای فن می‌کند (یا برندهٔ نهایی فن)
اوکه: مبارزی که فن بر روی او اجرا می‌شود (یا بازندهٔ نهایی فن)
آنزا: چهار زانو نشستن
آشی وازا: تکنیک‌های پا
آیومی آشی: راه رفتن عادی
گوشین هو: طریقت دفاع از خود
گوشین جوتسو: هنر دفاع شخصی (در برابر سلاح‌های سرد و گرم)
هانسوکوماکی: شکستن مقررات در مسابقه
جی گوتای: استقرار یا حالت دفاعی
جوسِکی: مکان نشستن ویژه یا بالاتر در دوجو برای جودوکاران ارشد
کوزوشی: شکستن. برهم زدن تعادل حریف یا حریفان (کلید و آغاز هر فن)
تسوکوری: قرارگیری در وضعیت پرتاب یا خاک کردن (بعد از کوزوشی)
کاکه: تکمیل یا اجرای نهایی فن (بعد از تسوکوری)
کی کو: تمرین
کی گا: صدمه
کی آی: فریاد روحیه بخش یا خروش روح
کوشی وازا: تکنیک‌های کمر
مودان شا: کسی که کمربند سیاه ندارد
ناگه وازا: تکنیک‌های پرتاپ کردن
اوبی: کمربندی که روی لباس می‌پوشند
رِی گی ساهو: تشریفات و رسوم اخلاق و احترام در دوجو
رِنراکو وازا: تکنیک‌های ترکیبی
رِنزوکو وازا: تکنیک‌های ادامه‌دار
ریتسورِی: تعظیم کردن در حالت ایستاده
شی آی: مسابقه
شی هان: استاد ارشد
سوتای رنشو: حریف تمرینی
تای ساباکی: جابجایی بدن
توکویی وازا: فن شگرد یا فنون موردعلاقه
تسوری کومی: بالا کشیدن
وازا: فن
یودان شا: کسی که کمربند سیاه دارد
زارِی: تعظیم کردن در حالت زانوزده
نوگاره کاتا: فرمها یا روش‌های فرار از فن
احترام و اَدب در جودو
یکی از اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین مسائلی که در جودو حاکم است، احترام به بزرگتر، پیشکسوت و رعایت ادب و رفتار اجتماعی است؛ جیگورو کانو در این امر بسیار حساس بود و همواره به شدت تلاش می‌کرد که ابتدا از لحاظ اخلاقی و روحی هنرجویان خود را تربیت کند و سپس به تربیت بدنی و رزمی آن‌ها بپردازد. او همواره در زمان پیری و از پا افتادگی نیز همیشه به شاگردان ارشد خود مسئله اخلاق و منش انسانی را یادآوری می‌کرد و به آنان خاطر نشان می‌نمود که در آینده نیز به شاگردان خود این مسئله را انتقال دهند.

جودو ورزشی است که جز در راه تقوی به کار نمی‌رود.
جیگورو کانو (بنیان‌گذار جودو)
فنون

اجرای فن هارای‌گُشی
فنون جودو در سه بخش فنون پرتابی (ناگه وازا)، فنون خاک (کاتامه وازا یا نه وازا) و فنون ضربه‌ای (آتِمی وازا) قرار می‌گیرند:

فنون پرتابی (ناگِی وازا)
این فنون شامل دو گروه فنون پرتابی سرپا (تاچی وازا) و فنون قربانی (سوتِمی وازا) می‌شود. در فنون قربانی، اجراکنندهٔ فن (توری) با افت بدن خود به سمت پهلو یا عقب همراه با دریافت‌کنندهٔ فن (اوکه) او را پرتاب کرده یا به خاک می‌زند. این گروه دارای دو دستهٔ فنون قربانی یا افت به سمت عقب (ماسوتِمی وازا) و فنون قربانی به پهلو (یووتِمی وازا) است. فنون سرپا نیز برحسب بخش کلیدی بدن در اجرای فن به سه زیرمجموعه تقسیم می‌شود:

آشی وازا (Ashi-waza): فنون پا
ته وازا (Te-waza): فنون دست
کوشی وازا (Koshi-waza): فنون مفصل رانی یا کمر
فنون خاک (کاتامه وازا یا نه وازا)
این فنون دارای سه زیرمجموعه می‌باشند:

اوسائه کومی وازا (Osaekomi-waza): فنون مهار و کنترل حریف
شیمه وازا (Shime-waza): فنون خفه یا بیهوش کردن
کانسِتسو وازا (Kansetsu-waza): فنون قفل کردن و شکستن مفاصل
فنون ضربه‌ای (آتِمی وازا)
این فنون خطرناک طبق سنت به درجات بالای دان یک آموزش داده می‌شود و شامل کلیهٔ حرکات ضربه‌ای دست و پا می‌شود.

امتیازات
در این ورزش چهار نوع امتیاز وجود دارد که به ترتیب زیر می‌باشد:[۴]

کوکا (از سال ۲۰۰۹ حذف شد)
یوکو (از سال ۲۰۱۶ حذف شد)
وازاری
ایپون
امتیاز کوکا
کوکا (効果) در ژاپنی به معنای نتیجهٔ مؤثر و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ کم اما تأثیرگذار بر روند پیروزی و غلبه بر حریف است. طبق قانون قدیم هر کوکا یک امتیاز برای جودو کار در تابلوی امتیازات به همراه خواهد داشت. در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در حالت خاک برای مدت زمان ۱۰ الی ۱۴ ثانیه امتیاز کوکا به همراه دارد، این امتیاز طبق مصوبه فدراسیون بین‌المللی جودو در ۱ ژانویه ۲۰۰۹ از سیستم امتیازی کنار گذاشته شده‌است.

امتیاز یوکو
یوکو (有効) در ژاپنی به معنای اعتبار اثر بخش و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ هر چند اندک ولی معتبر تر نسبت به کوکا می‌باشد. هر یوکو معادل ده امتیاز برای جودو کار در تابلوی امتیازات به همراه خواهد داشت. طبق قانون قدیم در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۵ الی ۱۹ ثانیه امتیاز یوکو به همراه داشت، اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۰ الی ۱۴ ثانیه این امتیاز را دارد. طبق قانون قدیم یوکو امتیاز متوسط معادل ۱۰ امتیاز بود که پس از حذف کوکا، یوکو معادل ۱ امتیاز است.

امتیاز وازاری
وازاری (技あり) در ژاپنی به معنای هنر ناقص یا عمل نصفه و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ بدست آمده از اجرای تکنیکی خوب اما ناقص که برای آن امتیاز ضربه فنی تعلق نگرفته می‌باشد. وازاری معادل صد امتیاز برای جودو کار در تابلوی امتیازات به همراه دارد. طبق قانون قدیم در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۲۰ الی ۲۴ ثانیه امتیاز وازاری به همراه داشت اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۵ الی ۱۹ ثانیه این امتیاز را دارد. کسب دو امتیاز وازاری در طول مسابقه معادل امتیاز ایپون و پایان مسابقه است. طبق قانون قدیم وازاری امتیاز بزرگ معادل ۱۰۰ امتیاز بود که پس از حذف کوکا وازااری معادل ۱۰ امتیاز محاسبه می‌شود. از سال ۲۰۱۶ به بعد امتیاز وازاری به جای ۱۰ معادل ۱ امتیاز است.

نکته: اگر در طول یک مبارزه حریف بتواند دو بار امتیاز وازاری را کسب کند، وازاری دوم اصطلاحاً وازاری آواسته ایپون نامیده می‌شود. این لغت به ژاپنی (技あり合わせて一本) به معنای عمل ناقص در مجموع کامل می‌باشد. کسب دو امتیاز وازاری در طول مسابقه معادل امتیاز ایپون و پایان مسابقه است، در حالی که تا پیش از حذف کوکا امتیازات کوکا و یوکو با هم جمع نمی‌شدند.

امتیاز ایپون
ایپون (一本) در ژاپنی به معنای کامل یا ضربه و در ورزش جودو به مفهوم بالاترین نتیجه‌ای که می‌توان در هنگام مبارزه کسب کرد می‌باشد. هر وازاری معادل دویست امتیاز برای جودو کار در تابلوی امتیازات به همراه دارد. طبق قانون قدیم در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۲۵ ثانیه امتیاز وازاری به همراه داشت اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت۲۰ ثانیه این امتیاز را دارد. ایپون امتیاز کامل یا ضربه فنی محسوب شده و کسب این امتیاز باعث برد و پایان مسابقه می‌شود. طبق قوانین قدیم معادل ۲۰۰ امتیاز بود پس از حذف کوکا ایپون معادل ۱۰۰ امتیاز شده‌است.

شیوهٔ پیروزی در مسابقات
در مسابقات جودو کسب امتیاز به دو شکل اجرای فنون در حالت تاچی وازا (سرپا) و اجرای فنون در حالت نه وازا (خاک) صورت می‌گیرد. هر یک از دو جودوکار که در طی مسابقه موفق به اجرای فن در یکی از این دو حالت گردد در صورت دستیابی به امتیاز کامل یا ایپون مسابقه را به نفع خود پایان خواهد داد. در صورتی که جودوکار از فنون تاچی وازا استفاده نماید داور بسته به شیوه زمین‌خوردن حریف یکی از امتیازات وازاری یا ایپون را به اجراکننده فن (توری) خواهد داد. اگر به هر شکل ممکن (مثلاً پس از اجرای فن) دو جودوکار به زمین بیافتند و یکی از دو مبارز بتواند حریف را در حالت خاک (کاتامه وازا) یا نه وازا، به‌طوری‌که پشت حریف با تشک تماس یابد و بر حریف کاملاً مسلط شود یا او را مهار نماید (اوسائه وازا)، داور بسته به مدت زمانی که حریف در حالت خاک است به اجراکننده فن امتیاز خواهد داد.

اگر مجری فن (توری) برای مدت ده ثانیه بتواند حریف (اوکه) را در خاک نگاه دارد یک امتیاز وازاری و چنانچه بتواند به مدت ۲۰ ثانیه اوکه را مهار کند با امتیاز کامل ایپون به پیروزی خواهد رسید. گذشته از این دریافت سه اخطار شیدو (سومی به عنوان هانسوکوماکه خواهد بود) از جانب هر یک از دو ورزشکار باعث پیروزی رقیب خواهد بود. این امکان هم وجود دارد که حریف با توجه به خطای مرتکب شده به یک باره با اخطار هانسوکوماکه مواجه شود که باز هم رقیب به عنوان پیروز مسابقه شناخته خواهد شد. قوانین جودو هر چند سال با اصلاحات تازه‌ای مواجه می‌شود و این وضعیت با توجه به آخرین تغییراتی است که از ابتدای سال ۲۰۱۹ اعمال شده و تا المپیک ۲۰۲۰ اجرا خواهد شد.

محبوبیت جودو در المپیک
جودو نخستین ورزش رزمی بود که وارد بازی‌های المپیک شد، و در هر دوره به محبوبیت این ورزش ژاپنی افزوده شد، به‌طوری‌که این ورزش لقب هنر المپیک را ازآن خود کرد، همچنین در المپیک 2000 سیدنی جودو عنوان دومین ورزش سخت جهان و دومین ورزش جنجالی المپیک را صاحب شد.

کنفرانس سالانه فدراسیون جهانی جودو IJF
فدراسیون جهانی جودو قصد دارد که در جهت توسعه روز افزون و پرورش منظم جودو در جهان به ویژه سرمایه‌گذاری در بخش خردسالان و نوجوانان در مسیر هرچه بهتر برای پیشرفت جودو دست یابد؛ به همین منظور سالانه فدراسیون کنفرانس بزرگی را در نقاط مختلف جهان برگزار می‌کند و سرمایه گذران بزرگ ورزشی جهان و ورزش دوستان، دولتمردان، و نهادهای ورزشی کشورهای جهان دور هم جمع می‌گردند و به بررسی عملکردها و نقاط ضعف، روش‌ها و شرایط و ضوابط هر چه بهتر در جهت توسعه جودو قدم برمی‌دارند، به گونه‌ای که در این کنفرانس ده‌ها میلیون دلار جمع‌آوری و صرف توسعه این ورزش المپیکی در کشورهای کم بضاعت می‌گردد.

محافظ (پوشش سر)
پوشیدن روسری در جودو به دلایل ایمنی جودوکار ممنوع است.[۵]

تغییر قوانین در سال ۲۰۱۲
طبق آخرین تغییرات قوانین توسط IJF (فدراسیون جهانی جودو) دست زدن به پا، به هر صورتی خطاست و اخراج جودوکار را به همراه دارد (برای بار اول شیدو (اخطار) و برای بار دوم هانسوکوماکه (اخراج) به همراه دارد و کندن دست از لباس به صورت دو دست یا یک دست نیز با یک اخطار روبرو می‌گردد.

نویسنده: علی نیازی

منبع: 

https://fa.wikipedia.org/